Μυθολογία
Κατά την μυθολογία, η Λήμνος είναι το νησί του Ηφαίστου.
Μετά την επικράτηση των Χετταίων στη ΒΔ Μικρασία, τα Στενά του Ελλησπόντου κλείνουν, η σημασία της Πολιόχνης μειώνεται και μοιραία παρακμάζει. Οι Κρήτες, οι Κυκλαδίτες και αργότερα οι Μυκηναίοι στρέφονται προς τα μεταλλεία της Κύπρου και πολύ αργότερα, τον 14ο-13ο αιώνα π.Χ., αναζητούν ξανά τους παλιούς δρόμους του χαλκού προς τη Μαύρη Θάλασσα και την μυθική Κολχίδα. Τότε η Λήμνος αποκτά πάλι αξία ως ενδιάμεσος σταθμός, όπως είναι γνωστό από την Αργοναυτική εκστρατεία και από τον Τρωικό πόλεμο.
Η εγκατάσταση των Μυκηναίων στη Λήμνο συνοδεύτηκε με τη δημιουργία διαφόρων μύθων, με τους οποίους η μυκηναϊκή κοινωνία προσπάθησε να ερμηνεύσει παλαιότερα γεγονότα. Στους μύθους αυτούς προβάλλονται οι πρώιμες προσπάθειες των κατοίκων της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης να αποκτήσουν πρόσβαση στο νησί.
Ήφαιστος - Κάβειροι
Η ανάπτυξη της μεταλλουργίας από τους παλαιότατους κατοίκους του νησιού αποδόθηκε στο θεό Ήφαιστο. Σύμφωνα με το μύθο ο Δίας εκσφενδόνισε τον Ήφαιστο από τον Όλυμπο, με αποτέλεσμα να πέσει στη Λήμνο και έκτοτε να μείνει ανάπηρος. Οι παλιοί κάτοικοι του νησιού, τους οποίους ο Όμηρος αποκαλεί Σίντιες, τον περιέθαλψαν κι εκείνος σε αντάλλαγμα τους δίδαξε την τέχνη της κατεργασίας των μετάλλων, στήνοντας το εργαστήριό του στο ηφαίστειο Μόσυχλος της Λήμνου. Τιμώντας το μεταλλουργό θεό, οι αρχαίοι Έλληνες ονόμασαν Ηφαιστία την πόλη που ίδρυσαν στο νησί.
Κατά το μύθο, ο Ήφαιστος μεταβίβασε τη γνώση της τέχνης στους Καβείρους, παιδιά που απέκτησε από τη νύμφη Καβειρώ. Αυτοί, αργότερα, λατρεύονταν σε ένα ειδικό ιερό που χτίστηκε στη Λήμνο, το Καβείριο. Η λατρεία τους, που ήταν μυστηριακή, επεκτάθηκε στη Σαμοθράκη κι αλλού και μάλλον προέρχεται από κάποια αρχική κλειστή συντεχνία μεταλλουργών.
Διόνυσος
Η εισαγωγή της αμπελοκαλλιέργειας συνδέθηκε με το Διόνυσο. Σύμφωνα με το μύθο ο Μίνωας της Κρήτης έστειλε το βασιλιά της Φαιστού Ραδάμανθυ να καταλάβει τα νησιά του Αιγαίου. Αυτός δώρισε τη Λήμνο σε ένα στρατηγό του, το Θόαντα, γιο του Διονύσου και της Αριάδνης, ο οποίος δίδαξε στους Λημνιούς την καλλιέργεια του αμπελιού. Τότε τη Λήμνο κατείχαν οι Θεσσαλοί Μινύες κι ο Κρηθέας, βασιλιάς της Ιωλκού, αποφάσισε να δώσει στο Θόαντα την κόρη του Μύρινα ως σύζυγο. Για να την τιμήσουν έδωσαν το όνομά της στη πρωτεύουσα του νησιού.
Στο μύθο προβάλλεται κάποια διαμάχη ανάμεσα στους Μινύες και τους Μινωίτες για την επικράτηση στη Λήμνο, η οποία έληξε με συμβιβασμό. Επίσης, αποκαλύπτεται ότι η γνώση της αμπελοκαλλιέργειας ήρθε από την Κρήτη και ερμηνεύεται η ονομασία της πρωτεύουσας Μύρινας.
Λήμνια κακά
Η συνέχεια του μύθου λέει, πως κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θόαντα οι Λήμνιες παραμέλησαν τη λατρεία της Αφροδίτης. Γι' αυτό η θεά τις τιμώρησε με δυσοσμία, με αποτέλεσμα οι άνδρες να τις αποφεύγουν και να φέρουν γυναίκες από τη Θράκη. Τότε οι Λημνιές αποφάσισαν να εξοντώσουν όλους τους άντρες του νησιού. Γλύτωσε μόνον ο Θόας, τον οποίο έκρυψε η θυγατέρα του, η Υψιπύλη, η οποία τον διαδέχθηκε στο θρόνο.
Στο μύθο αποτυπώνεται η δυσκολία με την οποία ο ντόπιος πληθυσμός και ιδίως οι γυναίκες αποδέχτηκαν τους Κρητικούς στρατιώτες του Θόαντα ως μόνιμους κατοίκους, εραστές, συζύγους κλπ.
Αργοναύτες
Την εποχή της λειψανδρίας πέρασαν από τη Λήμνο οι Αργοναύτες στο ταξίδι τους για την Κολχίδα. Αρχικά, οι Λημνιές αρνήθηκαν να τους επιτρέψουν να αποβιβαστούν. Τελικά, μετά από διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκε να αποβιβαστούν, υπό τον όρο ότι θα ικανοποιήσουν όλες τις στερημένες γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας και εμφάνισης.
Οι Αργοναύτες έμειναν αρκετά χρόνια στο νησί και άφησαν πολλούς απογόνους δημιουργώντας μια νέα γενιά κατοίκων. Η βασίλισσα Υψιπύλη συνδέθηκε ερωτικά με τον Ιάσονα και απέκτησαν δυο γιους, τον Εύνηο και το Θόαντα. Κατά την παραμονή των Αργοναυτών η Υψιπύλη διοργάνωσε αθλητικούς αγώνες στη μνήμη του πατέρα της, στους οποίους διεξήχθη για πρώτη φορά το πένταθλο.Γράφει ο Φλάβιος Φιλόστρατος στο έργο του "Γυμναστικός":Τελαμών μεν κράτιστα εδίσκευε, Λυγκεύς δε ηκόντιζεν, έτρεχον δε και επήδων οι εκ Βορέου, Πη-λεύς δε ταύτα μεν ην δεύτερος, εκράτη δε απάντων πάλη. Οποτ’ ουν ηγωνίζοντο εν Λήμνω, φασίν Ιάσονα Πηλεί χαριζόμενον συνάψαι τα πέντε και Πηλέα την νίκην ούτω συλλέξασθαι.
Δηλαδή:
"Ο Τελαμώνας επικρατούσε στη δισκοβολία, ο Λυγκέας στον ακοντισμό και οι γιοι του Βορέα (Ζήτης και Κάλαϊς) στο δρόμο και στο άλμα. Ο Πηλέας ήταν δεύτερος σε όλα αυτά, αλλά τους νικούσε όλους στην πάλη. Λένε λοιπόν, πως κατά την τέλεση των αγώνων στη Λήμνο, ο Ιάσονας, προς χάρη του Πηλέα, αθλοθέτησε ένα επιπλέον έπαθλο για το νικητή του συνδυασμού των πέντε [αγωνισμάτων]. Έτσι, ο Πηλέας κατέκτησε τη νίκη".Τελικά, έπειτα από την επίμονη παρότρυνση του Ηρακλή συνέχισαν το ταξίδι τους προς την Κολχίδα. Στη Λήμνο στάθμευσαν και κατά την επιστροφή τους. Με το μύθο ερμηνεύεται η μόνιμη εγκατάσταση των Μινύων στη Λήμνο και η επικράτησή τους στη διαμάχη τους με τους Κρήτες. Επίσης, επιβεβαιώνεται πως η Λήμνος αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό στο δρόμο προς τις μεταλλοφόρες περιοχές του Εύξεινου Πόντου.
Τρωικός πόλεμος
Αργότερα, ο Εύνηος συνεργάστηκε με τους Αχαιούς πολιορκητές της Τροίας. Τους πουλούσε κρασί κι εκείνοι τον προμήθευαν χαλκό σύμφωνα με τον Όμηρο. Επίσης, στη Λήμνο φιλοξενήθηκε ο Φιλοκτήτης, όταν τον εγκατέλειψαν οι σύντροφοί του τραυματισμένο από δάγκωμα φιδιού στο νησάκι Χρύση που βρισκόταν ΒΑ της Λήμνου (σήμερα καταποντισμένοι ύφαλοι Μύθωνες), όπου είχε μεταβεί για να προσφέρει θυσίες στο βωμό της ομώνυμης θεάς. Ζούσε σε μια σπηλιά και θεραπεύτηκε με τη βοήθεια της λημνίας γης, ενός θεραπευτικού χώματος που υπάρχει στην περιοχή του Μόσυχλου.
Τέλος, με διαδοχικές φρυκτωρίες μεταδόθηκε η είδηση της άλωσης της Τροίας από την Ίδη στο Ερμαίον της Λήμνου, από εκεί στον Άθω... ως τις Μυκήνες, όπως αναφέρει ο Αισχύλος στο έργο του "Αγαμέμνων":
"... Ίδη μεν προς Ερμαίον λέπας Λήμνου. Μέγαν δε φανόν εκ νήσου τρίτον Αθώιον αίπος Ζηνός εξεδέξατο..."
Από τους μύθους αυτούς αποδεικνύεται ότι η Λήμνος είχε πλέον αποικιστεί από τα μυκηναϊκά φύλα κατά το 13ο αιώνα π.Χ., στον οποίο τοποθετείται ο τρωικός πόλεμος. Ο αποικισμός επιβεβαιώνεται κι από τα αρχαιολογικά ευρήματα.
Οι Μινύες εκδιώχθηκαν από τη Λήμνο από τους Πελασγούς της Αττικής και αναζήτησαν καταφύγιο στην Πύλο και στη Σπάρτη, όπου εγκατέλειψαν τις Λημνιές συζύγους τους και πήραν Σπαρτιάτισσες. Το μύθο επιβεβαιώνει μαρτυρία σε πινακίδα με γραφή Γραμμική Β΄ από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Πύλου. Σ’ αυτήν αναφέρονται μεταξύ των γυναικών που εργάζονταν εκεί και Λημνιές με το όνομα: ra-mi-ni-ja=Lamniai=Λήμνιαι. Στην πινακίδα αυτή έχουμε την παλαιότερη αναφορά του ονόματος του νησιού, το οποίο και στα ομηρικά έπη αναφέρεται πολλάκις. Συνεπώς, ήταν εν χρήσει τουλάχιστον από τη μυκηναϊκή εποχή.
